21 września 2023
Actio pro socio – jako środek nadzoru wspólnika w spółce z o.o.
W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością istnieje wyraźny podział pomiędzy kompetencjami właścicielskimi (odnoszącymi się do wspólników), a kompetencjami menedżerskimi (odnoszącymi się do organu reprezentacji jakim jest zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością).
Szkoda wyrządzona spółce przez wspólnika, członka zarządu, członka rady nadzorczej, likwidatora…
Zasadniczo to zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością powinien, działając w jej imieniu, dążyć do tego aby wszelkie wyrządzone spółce szkody zostały naprawione. Zdarzyć się jednak może tak, że to osoby funkcyjne w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, swoim działaniem lub zaniechaniem wyrządzą jej szkodę. Co więcej, może dojść do sytuacji, że z uwagi na stosunki wewnętrzne w spółce, na przykład fakt, że większościowym wspólnikiem jest członek organu, który wyrządził spółce szkodę – spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie podejmie czynności zmierzających do naprawienia tej szkody. Brak naprawienia szkody będzie miał także pośredni wpływ na sytuację majątkową wspólników – gdyż przekładać się to może na wartość posiadanych przez nich udziałów, czy też wartość potencjalnej dywidendy.
W celu zminimalizowania ryzyka nieuzyskania przez spółkę naprawienia szkody, istnieje możliwość samodzielnego wystąpienia z powództwem o jej naprawienie przez wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – w ramach tzw. actio pro socio.
Kto może skorzystać z actio pro socio
Instytucja actio pro socio stanowi środek nadzoru wspólników (m.in. w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością) nad działalnością spółki oraz jej funkcjonariuszy (zarząd, rada nadzorcza, komisja rewizyjna, likwidatorzy). Polega ona na tym, że w określonym w ustawie przypadku, wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, może wystąpić z powództwem o naprawienie szkody wyrządzonej spółce właśnie przez osoby funkcyjne, w związku z ich działalnością na rzecz spółki.
Instytucja ta może okazać się szczególnie interesująca dla wspólników mniejszościowych, którzy dzięki niej mogą zabezpieczyć swoje interesy majątkowe, związane z uczestnictwem w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Rodzi jednak pewne ryzyka, o których należy pamiętać.
Z instytucji tej może skorzystać każdy wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Co istotne, bez znaczenia pozostaje to ile udziałów w kapitale zakładowym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością posiada wspólnik. Jeżeli dana osoba jest wspólnikiem, to jest uprawniona do wystąpienia z powództwem.
Co ważne, wspólnik w takim postępowaniu nie reprezentuje spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Działa on w imieniu własnym, z wszelkimi konsekwencjami procesowymi z tego płynącymi. Żąda jednak tego, aby kwota odszkodowania została zasądzona na rzecz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, ponieważ to ta jest bezpośrednio poszkodowana.
Przesłanki wystąpienia z roszczeniem
Główną przesłanką wytoczenia powództwa przez wspólnika, w ramach actio pro socio, jest bezczynność spółki. Jeżeli w ciągu roku od ujawnienia się czynu wyrządzającego spółce szkodę, spółka nie wystąpi z powództwem o jej naprawienie – wspólnik jest uprawniony wytoczenia takiego powództwa.
Istotnym jest, że nie chodzi o moment, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie ani o sprawcy tej szkody. W momencie, w którym spółka z ograniczoną odpowiedzialnością dowie się o zdarzeniu wyrządzającym szkodę – roczny termin, po którym wspólnik uprawniony jest do wytoczenia powództwa rozpoczyna swój bieg.
Pozostałymi przesłankami do wytoczenia powództwa przez wspólnika są:
- posiadanie przez powoda statusu wspólnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością,
- zdarzenie, z którym związana jest odpowiedzialność odszkodowawcza,
- wyrządzenie spółce z ograniczoną odpowiedzialnością szkody,
- związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem wyrządzającym szkodę, a samą szkodą.
Ważne
Zwrócić należy uwagę, że wystąpienie z powództwem przez wspólnika jest jego autonomiczną decyzją. Dla skuteczności wystąpienia z powództwem nie jest wymagana uchwała żadnego organu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – jak to jest w przypadku dochodzenia przez spółkę roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki lub o naprawienie szkody wyrządzonej spółce przy sprawowaniu zarządu albo nadzoru.
Przedmiot roszczenia
Wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w ramach omawianej instytucji, uprawniony jest do dochodzenia wyłącznie roszczeń o charakterze odszkodowawczym. Instytucja ta dotyczy jednak wyłącznie roszczeń, o których mowa w art. 292-294 kodeksu spółek handlowych.
Wspólnik jest zatem uprawniony do dochodzenia odszkodowania za szkodę:
- wyrządzoną spółce przy jej tworzeniu,
- wyrządzoną spółce przez członków zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorów ich zawinionym działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy spółki.
Wspólnik nie jest uprawniony do dochodzenia na rzecz spółki innych roszczeń, aniżeli wynikających z wyżej wskazanych przepisów kodeksu spółek handlowych. W doktrynie spotkać się można ze stanowiskiem przeciwnym, jednak jest ono mniejszościowe i nie znajduje uzasadnienia systemowego.
Ryzyka
Jak wskazano wyżej wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, który korzysta z instytucji actio pro socio, działa w postępowaniu sądowym w imieniu własnym. Powyższe oznacza, że występuje jako strona postępowania i jest odpowiedzialny za ponoszenie kosztów postępowania, w tym ewentualnych kosztów zastępstwa procesowego.
Niezależnie od tego, pozwany w postępowaniu wytoczonym w ramach omawianej instytucji, może zażądać, aby sąd nakazał wspólnikowi (powodowi) złożenie kaucji na zabezpieczenie pokrycia szkody, grożącej pozwanemu w związku z wytoczonym przeciwko niemu powództwem. Wysokość i rodzaj kaucji sąd określa według własnego uznania. Brak wpłaty kaucji w oznaczonym przez sąd terminie oraz wysokości powoduje, że powództwo zostanie odrzucone.
Prócz wyżej wskazanego ryzyka, wyróżnić należy jeszcze jedno, zdaje się najdalej idące i niebezpieczne dla wspólnika. W celu ograniczenia tzw. pieniactwa procesowego oraz ograniczaniu korzystania z prawa jakim jest actio pro socio, wprowadzono zasadę odpowiedzialności wspólnika (powoda) w sytuacji, w której powództwo wytoczone w tym trybie okazałoby się nieuzasadnione, a wspólnik (powód) działał w złej wierze lub dopuścił się rażącego niedbalstwa.
Oczywiście, odpowiedzialność wspólnika zaktualizuje się dopiero w momencie, w którym pozwany poniesie szkodę – przy czym szkoda ta może mieć zarówno charakter majątkowy jak i niemajątkowy (krzywda).
Powyższe ryzyka powodują, że instytucja ta, pomimo swoich zalet i możliwości zabezpieczenia interesów spółki oraz wszystkich wspólników nie jest często spotykana w praktyce.
Podsumowanie
Actio pro socio uznać należy za istotny środek nadzoru nad osobami funkcyjnymi w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, a także za narzędzie umożliwiające utrzymanie porządku korporacyjnego w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.
Potencjalne ryzyka, które wiążą się z korzystaniem tego narzędzia powodują, że wspólnicy spółek z ograniczoną odpowiedzialnością obawiają się jej stosować – na czym wielokrotnie traci sama spółka, a także pozostali wspólnicy.
Mateusz Nowakowski, radca prawny, Chmura i Partnerzy Radcowie Prawni sp. p.
Link do pełnej wersji publikacji: https://ksiegowosc.infor.pl/obrot-gospodarczy/spolki/6312174,actio-pro-socio-jako-srodek-nadzoru-wspolnika-w-spolce-z-oo.html