19 sierpnia 2022
Postanowienia końcowe w umowie franczyzy
18 sierpnia 2022 r. na portalu franczyzawpolsce.pl, został opublikowany artykuł radcy prawnego Daniela Terbosh. Jego tematem były „Postanowienia końcowe w umowie franczyzy”. Poniżej prezentujemy Państwu pełną treść artykułu.
„Postanowienia końcowe w umowie franczyzy”
W większości umów franczyzy z jakimi można spotkać się w obrocie gospodarczym na końcu zawarte są klauzule standardowe tzw. boilerplate clauses. Postanowienia te dotyczą w szczególności kwestii, takich jak skutków uznania za nieważnych części postanowień (klauzula salwatoryjna), wcześniejszych ustaleń stron (klauzula integralności), formy w jakiej może nastąpić zmiana umowy, cesji praw i obowiązków, rozwiązywania sporów czy prawa właściwego dla zobowiązań umownych. Poniżej omówionych zostanie kilka przykładowych klauzul oraz ich znaczenie dla umowy.
Klauzula salwatoryjna
Co się stanie, jeśli część zapisów objętych Twoją umową jest nieważna?
W umowie bardzo często można się spotkać z postanowieniem, iż jeżeli którakolwiek część umowy zostanie uznana za nieważną, pozostała część umowy pozostanie w mocy, a strony podejmą w dobrej wierze negocjacje celu zastąpienia nieważnych postanowień innymi.
Jest to postanowienie zastrzeżone w celu utrzymania zawartego przez strony kontraktu na wypadek, gdyby część czynności prawnej okazała się dotknięta nieważnością. W obrocie zwane klauzulą salwatoryjną.
Tego typu klauzula stanowi dodatkowe zabezpieczenie dla stron w przypadku gdyby część postanowień umowy została uznana za nieważne i warto ją z ostrożności zawrzeć w umowie, w szczególności gdy umowa poddana jest prawu obcemu, którego regulacje nie są nam znane. W przypadku natomiast gdy brak jest w naszej umowie tego typu postanowienia, ale strony wybrały prawo polskie jako obowiązujące nie ma powodów do obaw, ponieważ klauzula salwatoryjna jest zawarta w kodeksie cywilnym (uzupełniającym umowę w zakresie nieuregulowanym), który stanowi, iż „jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana”
Jeśli zatem pojawiają się wątpliwości co do ważności niektórych postanowień dobrze jest zadbać o to aby miały charakter rozdzielny od reszty umowy, a z całokształtu okoliczności powinno wynikać, że strony zawarłyby umowę nawet bez postanowień uznanych za nieważne. Powyższe pozwoli ewentualne zminimalizować ryzyko uznania całej umowy za nieważną.
Klauzula integralności
Czy ustalenia sprzed zawarcia umowy mają znaczenie?
W wielu przypadkach podpisanie umowy franczyzy jest poprzedzone długim procesem negocjacji pomiędzy stronami, a pierwotne ustalenia mogą zmieniać się wielokrotnie. Gdy strony dojdą już do porozumienia i odzwierciedlą to w treści umowy, często decydują się na wpisanie w treść umowy, zapisu iż wszelkie poprzednie oświadczenia zostają zastąpione postanowieniami umowy.
Tego typu klauzula może rzeczywiście mieć istotne znaczenie, w szczególności w przypadku konstruowania wielu wersji umowy, ale należy do niej podchodzić z dużą ostrożnością. Zawarcie klauzuli integralności nie zawsze jest bowiem uzasadnione, gdyż niejako utrudnia stronom możliwość dowodzenia innych tekstowych czy pozatekstowych ustaleń oraz pełnego ukazania kontekstu umowy. Celem wprowadzenia ww. klauzuli jest bowiem uznanie przez strony, iż wszelkie wcześniejsze ustalenia, w tym zarówno ustne, jak i pisemne, które nie są zawarte w umowie nie są wiążące. Strony powinny zatem w pierwszej kolejności upewnić się, że wszystko, co chcą jest zapisane w umowie. Zaznaczyć należy również, iż ryzyko wątpliwości wynikających z niejasnych postanowień umowy, nie dających usunąć się w drodze wykładni, powinna ponieść strona, która zredagowała umowę (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lutego 2016 r., sygn. akt I CSK 1/15).
W przypadku jednak gdy coś zostaje pominięte, a ma to dla którejś ze stron istotne znaczenie nie należy rezygnować z dochodzenia swoich praw, gdyż w polskim porządku prawnym brak jest jednolitości stanowisk w zakresie klauzuli integralności. Przy czym większość sądów odrzuca pogląd, iż zamieszczenie ww. klauzuli wyłącza zasadę stanowiącą, iż oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje, a w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. W orzecznictwie podnosi się, iż stanowisko takie byłoby niemożliwe do zaaprobowania, ponieważ strony nie mogą pozbawić sądu kompetencji do dokonania wykładni zgodnie z ww. zasadą, która ma charakter bezwzględnie wiążący (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 lipca 2021 r., sygn. akt V CSKP 106/21).
Rozwiązywanie sporów
Czy proces sądowy to konieczność?
Każda umowa, która obejmuje co najmniej dwie strony, zawiera klauzulę, która wskazuje, w jaki sposób spory będą rozstrzygane. Bardzo często strony ograniczają się do wskazania w umowie, iż spory będą rozstrzygane przez właściwy miejscowo sąd dla siedziby franczyzodawcy.
Dobrze jest jednak zwrócić większą uwagę na to postanowienie, gdyż strony mogą wybrać inna formę rozwiązywania sporu, taką jak negocjacje, mediacja czy arbitraż, które są zdecydowanie szybsze i mniej formalne. Unikniemy wtedy konieczności uczestnictwa w czasochłonnym procesie sądowym. Należy jednak pamiętać, że skuteczny zapis na sąd polubowny musi zawierać m.in. dokładne oznaczenie przedmiotu sporu lub wskazanie stosunku prawnego, z którego spór wynikł lub może wyniknąć oraz dokładne wskazanie sądu polubownego właściwego do rozwiązania sporu. Bezskuteczne są także postanowienia uprawniające tylko jedną stronę do wytoczenia powództwa przed sądem polubownym.
Prawo właściwe
Umowa z zagranicznym kontrahentem a prawo właściwe?
W przypadku umów zawartych z zagranicznymi kontrahentami warto uregulować kwestię prawa właściwego, gdyż w innym wypadku zastosowanie znajdą normy kolizyjne, które nie zawsze mogą być sprzyjające. Jeżeli zatem chcemy uniknąć rozbieżności w tym zakresie i wiemy, że nasze rodzime prawo jest dla nas bardziej korzystne należy to wyraźnie uwzględnić w umowie. W regulacjach europejskich przyjmuje się, iż umowa podlega prawu wybranemu przez strony. Wybór prawa jest dokonany wyraźnie lub w sposób jednoznaczny wynika z postanowień umowy lub okoliczności sprawy. Strony mogą dokonać wyboru prawa właściwego dla całej umowy lub tylko dla jej części.
Podsumowując pomimo, iż postanowienia końcowe są często uważane za drugorzędne w stosunku do istotnych zobowiązań stron, należy zwracać na nie tyle samo uwagi, co na główne klauzule.