10 listopada 2023
Kumulacja kar umownych – kiedy jest możliwa
Kary umowne są jednym ze sposobów zabezpieczenia należytego wykonania obowiązków umownych. Prócz roli zabezpieczającej pełnią także rolę stymulującą dłużnika do realizacji umowy. W umowach często spotyka się zastrzeżenie kar umownych z różnych tytułów, na przykład kara umowna za nieterminowe wykonanie umowy czy kara umowna za odstąpienia (rozwiązanie) umowy z przyczyn leżących po jednej ze stron umowy. Wiele osób nie zastanawia się czy prawnie możliwym i skutecznym jest sumowanie (kumulowanie) kar umownych z różnych tytułów.
-Czym jest kara umowna
-Nienależyte wykonanie a niewykonanie umowy (zobowiązania)
-Kumulacja kar umownych. Podsumowanie
Czym jest kara umowna
Kara umowna jest zryczałtowanym odszkodowaniem zastrzeżonym na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Może być zastrzeżona wyłącznie w stosunku do wykonania zobowiązań o charakterze niepieniężnym. Dla swojej skuteczności musi zostać zastrzeżona w sposób wyraźny w umowie. Powinna także określać zobowiązanie, w związku z którym została zastrzeżona, a także jej wysokość lub co najmniej sposób jej obliczenia.
Spełnienie wyżej wskazanych warunków powoduje, że kara umowna jest zastrzeżona w sposób prawidłowy, dający podstawę do jej dochodzenia od kontrahenta umownego, w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania przez niego zobowiązania niepieniężnego.
Nienależyte wykonanie a niewykonanie umowy (zobowiązania)
Strony w umowach często zastrzegają kary umowne z różnego tytułu, nie zastanawiając się czy w przypadku zaktualizowania się przesłanek do dochodzenia kilku z nich, możliwym będzie ich kumulatywne (wspólne) dochodzenie od strony niewywiązującej się z zobowiązania.
W pierwszej kolejności należy rozróżnić pojęcia nienależytego wykonania umowy i niewykonania umowy – gdyż różnica występująca pomiędzy tymi pojęciami może okazać się kluczowa, dla odpowiedzi na pytanie, czy możliwym jest dochodzenie kar umownych naliczonych z różnych tytułów.
Nienależyte wykonanie umowy odnosi się do sytuacji, w której co prawda strona zobowiązana do działania realizuje ją, ale w sposób niezgodny z umową np. co do jakości świadczenia, ilości czy terminowości.
Niewykonanie umowy to natomiast stan, w którym w ogóle nie dochodzi do realizacji obowiązków umownych. Skutkiem odstąpienia od umowy zasadniczo będzie powstanie stanu niewykonania umowy i możliwości dochodzenia odszkodowania w związku z niewykonanie umowy.
Zastrzegając karę umowną z tytułu odstąpienia od umowy Strony nie zawsze mają świadomość, że w istocie dotyczy ona odszkodowania za niewykonanie umowy. Sam fakt odstąpienia od umowy przez którąkolwiek ze stron nie stanowi przecież nienależytego wykonania lub niewykonania umowy. Odstąpienie od umowy jest wyłącznie skorzystaniem z uprawnienia przysługującego stronie w określonych sytuacjach.
Odstąpienie od umowy zasadniczo powoduje powstanie takiego stanu, jakby umowa nigdy nie została zawarta. Innymi słowy, skutek odstąpienia od umowy, co do zasady, następuje z mocą wsteczną.
W sytuacji, w której strony zastrzegły karę umowną na wypadek nieterminowego wykonania umowy oraz karę umowną za odstąpienie od umowy, to w sytuacji, w której odstąpienie od umowy nastąpi w związku z opóźnieniem w jej realizacji – mamy do czynienia z tzw. zbiegiem roszczeń. Z jednej strony roszczenie o zapłatę kary umownej w związku z nienależytym wykonaniem umowy (nieterminową realizacją), z drugiej strony – kara umowna z tytułu odstąpienia od umowy (a zatem w ogóle jej niewykonania).
Jeżeli umowa w ogóle nie została wykonana (a jak wyżej wskazano taki stan należy przyjąć, jeżeli od niej odstąpiono), to nie sposób twierdzić, że istniał również stan nienależytego wykonania umowy.
Zakres szkody spowodowanej niewykonaniem zobowiązania w następstwie odstąpienia od umowy obejmuje szkodę doznaną na skutek nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika za okres poprzedzający odstąpienie od umowy, jak również wszystkie koszty, które poniosła strona w związku z odstąpieniem od niej. Jeżeli więc strony zastrzegły karę umowną nie różnicując jej wysokości w zależności od przyczyn odstąpienia od umowy, należy przyjąć, że kara ta miała rekompensować całą szkodę, jakiej dozna strona na skutek odstąpienia od umowy na skutek niewykonania zobowiązania w następstwie odstąpienia od umowy.
Jeżeli umowa przewiduje karę umowną za opóźnienie lub zwłokę w wykonaniu zobowiązania oraz karę umowną za odstąpienie od umowy, to nie można kumulować tego rodzaju kar. Nie można bowiem jednocześnie spełniać wymagań od których naliczenie tych kar jest uzależnione, tj. wykonać nienależycie zobowiązania i nie wykonać zobowiązania, a tak właśnie należy kwalifikować skutki odstąpienia od umowy.
Dlatego tak ważnym jest, już w momencie sporządzania umowy zastanowienie się nad tym, jaki skutek strona chce osiągnąć zastrzegając różnego rodzaju kary umowne. Już w momencie zawierania umowy należy przewidywać, jaka potencjalne koszty mogą powstać w związku z nieterminowym wykonaniem zobowiązania lub inną formą nienależytego wykonania umowy. Należy także, zważając na powyższe stanowisko, zastanowić się nad rozróżnieniem wysokości kar umownych zastrzeganych z tytułu odstąpienia od umowy i uzależnić ich wysokość od przyczyny odstąpienia od umowy.
WAŻNE
Niezależnie od powyższego, istnieje także możliwość takiego skonstruowania umowy, która pozwoli na dochodzenie kary umownej z tytułu nieterminowego wykonania umowy (nienależyte wykonanie) oraz kary umownej z tytułu odstąpienia od umowy.
Kumulacja kar umownych. Podsumowanie
Zastrzeżenie kar umownych w sposób, który spełniać będzie w sposób możliwie najpełniejszy ich funkcje nie należy do rzeczy prostych. Każdorazowo, przed podjęciem decyzji o zawarciu umowy, należy zastanowić się nad tym, co w trakcie jej realizacji może pójść w sposób odmienny od zamierzonego, jakie koszty z tym związane będą konieczne do poniesienia, a także jaka potencjalna szkoda wiąże się z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania umownego. Dopiero po przeprowadzeniu tej analizy można przystąpić do sporządzania postanowień umownych w zakresie kar umownych. W celu zabezpieczenia własnych interesów warto skorzystać z pomocy podmiotów, które zawodowo zajmują się obsługą prawną przedsiębiorców i sporządzaniem umów.
Mateusz Nowakowski, radca prawny z Kancelarii Chmura i Partnerzy Radcowie Prawni sp. p.
Link do publikacji: LINK