22 listopada 2023
Wspólnik większościowy w spółce z o.o., a umowa o pracę i podleganie ubezpieczeniom społecznym
-Kim jest wspólnik większościowy
-Prawie jedyny wspólnik i wspólnik iluzoryczny
-Status wykonawcy pracy i właściciela kapitału
-Kiedy Spółka może zawrzeć umowę ze wspólnikiem dominującym
-Podsumowanie
Aby odpowiedzieć na zadane powyżej pytanie należy wskazać, że sytuacja wspólnika w zakresie możliwości podlegania ubezpieczeniom jak pracownik, różni się w zależności od tego, czy jest to wspólnik większościowy, czy mniejszościowy.
Kim jest wspólnik większościowy
Wspólnik większościowy (inaczej: udziałowiec większościowy) – to taki wspólnik, który dzięki liczbie i wartości posiadanych udziałów w danej spółce sprawuje realną kontrolę nad spółką. W większości przypadków kontrolę zapewnia zwykła większość głosów na zgromadzeniu wspólników. Analogicznie – pozostali wspólnicy będą wspólnikami mniejszościowymi.
Może się zdarzyć również sytuacja, w której wspólnik będzie posiadał całość udziałów (100 %), czy też niemal całość udziałów (np. 80-90%).
Posiadanie przez wspólnika udziałów decyduje w zależności od liczby i wartości udziałów o roli danego wspólnika w spółce, o zakresie jego właścicielskiego statusu w kapitale zakładowym spółki. W sytuacjach skrajnych, w których wspólnik posiada 100 % udziałów spółki jest on w zasadzie, mówiąc kolokwialnie, „właścicielem spółki”.
Prawie jedyny wspólnik i wspólnik iluzoryczny
Sytuacja, w której wspólnik posiada niemalże całość udziałów, przy jednoczesnym pozostawieniu jedynie niewielkiego marginesu udziałów „w rękach” innego podmiotu, jest od lat przedmiotem rozważań prawnych. Aby móc stwierdzić, kiedy mamy do czynienia jedynie z pozornością podziału statusu właścicielskiego, należy dokonać analizy konkretnego stanu faktycznego i określić realny wpływ na działania spółki, w tym podejmowanie decyzji przez każdego ze wspólników. Nie bez znaczenia będzie również jednoczesne zasiadanie przez danego wspólnika w zarządzie spółki.
Interpretacji w tym przedmiocie nie ułatwia fakt, że pojęcie „prawie jedynego wspólnika”, czy też „wspólnika iluzorycznego” nie zostało zdefiniowane przez prawo. Dotychczasowe orzecznictwo sądów i doktryna podchodzą jednak do tych pojęć funkcjonalnie.
W judykaturze przyjmuje się, że z sytuacją występowania wspólnika iluzorycznego mamy do czynienia wtedy, gdy jeden ze wspólników spółki wieloosobowej ze względu na swą pozycję w spółce posiada w zasadzie całość uprawnień o charakterze korporacyjnym i majątkowym („prawie jedyny wspólnik”), co jest wywodzone z umowy spółki i z praktyki działania danej spółki. Wówczas drugi wspólnik jest tzw. „wspólnikiem iluzorycznym”.
Jeśli w danej spółce dojdzie do skupienia w ręku jednego podmiotu niemalże wszystkich udziałów, taki wspólnik, zgodnie z aktualnym orzecznictwem będzie traktowany, co do zasady, przez prawo jako jedyny wspólnik.
Status wykonawcy pracy i właściciela kapitału
Obecne brzmienie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, decyduje o tym, że wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej. Podobnie należy zakwalifikować „niemalże jedynego wspólnika”, co będzie miało bezpośrednie przełożenie, na w większości przypadków, brak możliwości nawiązania przez takiego wspólnika ze spółką stosunku pracy i podlegania z tego tytułu ubezpieczeniom.
Interpretacja jak wyżej ma swoje uzasadnienie m.in. w cechach, jakie musi spełniać stosunek pracy, a które wynikają z Kodeksy Pracy. Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. Natomiast pracodawca zobowiązuje się do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.
Według ugruntowanego stanowiska judykatury, jedyny (lub niemal jedyny) wspólnik spółki z o.o. co do zasady nie może pozostawać z tą spółką w stosunku pracy, gdyż w takim przypadku status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje „wchłonięty” przez status właściciela kapitału (pracodawcy). Inaczej mówiąc, tam gdzie status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje zdominowany przez właścicielski status wspólnika spółki z o.o. nie może być mowy o zatrudnieniu w ramach stosunku pracy wspólnika, który w takiej sytuacji wykonuje czynności (nawet typowo pracownicze) na rzecz samego siebie (we własnym interesie) i na swoje własne ryzyko produkcyjne, gospodarcze i socjalne. Jedyny wspólnik jest od pracodawcy (spółki z o.o.) niezależny ekonomicznie, gdyż – skoro do przesunięcia majątkowego dochodzi w ramach majątku samego wspólnika – nie zachodzi przesłanka odpłatności pracy, a nadto dyktuje mu sposób działania jako zgromadzenie wspólników.
Kiedy Spółka może zawrzeć umowę ze wspólnikiem dominującym
Mimo faktu, iż według przeważającego stanowiska doktryny i orzecznictwa nie jest możliwe zatrudnienie w spółce i podleganie ubezpieczeniom z tego tytułu przez jedynego (niemal jedynego) wspólnika, w praktyce można spotkać ważne umowy zawarte pomiędzy dominującym wspólnikiem, a spółką.
Zdaniem Sądu Najwyższego, w przypadku spółki z o.o., która rzeczywiście prowadzi działalność ukierunkowaną na realizację jej celów określonych w umowie spółki, a w szczególności faktycznie prowadzi działalność gospodarczą i zatrudnia w tym celu pracowników, dopuszczalne jest pracownicze zatrudnienie jedynego (niemal jedynego) wspólnika takiej spółki, jeżeli m.in.:
1) zatrudnienie takie ma miejsce na stanowisku specjalistycznym, związanym z prowadzoną przez spółkę działalnością,
2) ustalenia potwierdzają zapotrzebowanie na pracę wspólnika dla spółki na takim stanowisku,
3) jedyny wspólnik nie angażuje się w bieżącą działalność zarządczą spółki,
4) jedyny wspólnik podlega faktycznie przy wykonywaniu pracy na rzecz spółki poleceniom osób zarządzających spółką lub kierujących jej poszczególnymi działami.
Podsumowanie
W praktyce utarło się odgórne stwierdzenie, że jedyny wspólnik, jak też wspólnik większościowy nie może być pracownikiem spółki, w której posiada udziały, a tym samym nie może podlegać z tego tytułu ubezpieczeniom. W wielu przypadkach ZUS dopuszcza się nadinterpretacji orzeczeń Sądu Najwyższego, powołując je w sposób bezrefleksyjny i nieuprawniony w istotnie odmiennych stanach faktycznych. Przy ustalaniu możliwości nawiązania ważnego stosunku pracy wspólnika ze spółką, kluczowa jest jednak analiza konkretnego przypadku i rozważenie, czy czynności jakie miałby wykonywać wspólnik wykazują realne cechy stosunku pracy. Z pomocą przyjdzie tu dokonanie analizy prawnej struktury właścicielskiej spółki, reprezentacji, czy też przedmiotu działalności spółki w zestawieniu z samym celem zatrudnienia danego wspólnika.
Karolina Gębka, Radca Prawny, Kancelaria Chmura i Partnerzy
Link do publikacji: LINK